بیماری ام اس (گرفتگی بافت‌های گوناگون) می‌تواند با علائم شناختی همراه باشد که از جمله‌ی آنها می‌توان به تحلیل یا اختلال در حافظه اشاره کرد. اگرچه این علائم ممکن است در هر زمانی از ابتلا به بیماری، حتی مراحل اولیه‌ی آن، بروز کنند، گفته می‌شود که تقریباً نیمی از مبتلایان به ام اس در طول زمان با مشکلات حافظه رو به رو می‌شوند. این شامل ناتوانی در تمرکز، کندشدن فرایند فکری، یا گنگ‌شدن حافظه است. این مشکلات اغلب بسیار خفیف و قابل کنترل هستند و اختلالی در زندگی فرد ایجاد نمی‌کنند. در موارد نادر (حدود ۵ تا ۱۰ درصد از مبتلایان) ممکن است اختلالات به مشکلات شدید فکری منجر شوند. در این مطلب قصد داریم درباره‌ی تأثیر ام اس بر حافظه، نشانه‌ها، و روش‌های درمانی آن صحبت کنیم.
تأثیر ام اس بر حافظه چگونه رخ می‌دهد؟
ام اس یک بیماری التهابی مزمن است که به غلاف محافظ اطراف الیاف عصبی (میلین) آسیب می‌زند. هنگامی که میلین و اعصاب سیستم عصبی مرکز آسیب می‌بینند ضایعاتی ایجاد می‌شود. این ضایعات حرکت سیگنال‌های عصبی را مختل می کنند و این اختلال می‌تواند به علائم جسمی و شناختی منجر شود. اگر ضایعات در بخشی از مغز که به حافظه مربوط است به‌وجود بیایند، ممکن است بیمار به اختلال حافظه دچار شود. اختلالات شناختی در انواع بیماری‌ها ممکن است بروز کنند اما احتمال بروز آنها در بیماران مبتلا به ام اس بیشتر است.
اختلالات حافظه شایع‌ترین تغییر شناختی در افراد مبتلا به ام اس است. تأثیر ام اس بر حافظه معمولاً به حافظه‌ی کوتاه‌مدت مربوط می‌شود. اگرچه ممکن است وضعیت بیمار در طول زمان بدتر شود، فراموشی کامل به‌ندرت دیده شده است. گاهی این اختلالات آنقدر ظریف هستند که ممکن است فردی از افراد خانواده زودتر از بیمار متوجه آنها شود.
البته ام اس معمولاً بر هوش و ذکاوت بیمار اثری ندارد و توانایی او را در خواندن یا گفتگوکردن دچار مشکل نمی‌کند. برخی پژوهش‌ها همچنین نشان داده‌اند که تأثیر ام اس بر حافظه به اطلاعات جدیدی که فرد می‌آموزد مربوط است و ام اس باعث نمی‌شود که خاطرات یا اطلاعات قبلی از انبار حافظه حذف شوند.
نکته‌ی دیگری که باید به آن توجه کرد این است که اختلالات حافظه یا «فراموشکاری» یکی از علائم بالارفتن سن است و حتی ممکن است در بیمار مبتلا به ام اس هم به دلیل تأثیر ام اس بر حافظه نباشد.
آیا تأثیر ام اس بر حافظه صرفاً فیزیکی و مستقیم است؟
بیماری ام اس می‌تواند از جنبه‌های مختلف وضعیت جسمی و ذهنی فرد و همچنین سبک زندگی وی را تغییر دهد. خود این تغییرات هم به‌صورت غیرمستقیم بر حافظه اثر می‌گذارند. برای مثال:
- خستگی ناشی از ام اس که پس از انجام وظایفِ نیازمند تمرکز رخ می‌دهند
- خستگی ناشی از اختلال خواب که در بیماران مبتلا به ام اس شایع است
- اضطراب و افسردگی
- داروهایی که برای تسکین درد یا درمان نشانه‌ها و علائم ام اس مصرف می‌شود
نشانه‌های اختلال در حافظه کدامند؟
در صورتی که دچار اختلال حافظه شده باشید، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- دشواری در یادآوری رویدادها یا گفتگوهای اخیر
- از یاد بردن اینکه کلید یا تلفن یا کیفتان را کجا گذاشته‌اید
- فراموش‌کردن مصرف دارو یا انجام سایر وظایف روزانه
- فراموش‌کردن مقصد هنگام رانندگی یا پیاده‌روی
- دشواری در یادآوری نام وسایل روزمره
- دشواری در یادآوری کلمات
- دشواری در تصمیم‌گیری یا ضعف در قضاوت
- دشواری در برنامه‌ریزی و تعیین اولویت‌ها
- دشواری در تمرکز، به‌خصوص وقتی دو کار را همزمان انجام می‌دهید
- دشواری در همراه‌شدن و ادامه‌دادن به گفتگو
- دشواری در یادآوری چیزی که به تازگی آموخته‌اید
- ضعف عملکرد در امور درسی یا شغلی
- کندشدن سرعت فرایندهای ذهنی
- گم‌کردن مکرر یا قراردادن مکرر وسایل در جای اشتباه
مصرف دارو چگونه می‌تواند تأثیر ام اس بر حافظه را بهبود دهد؟
هدف بسیاری از داروهایی که برای مبتلایان به ام اس تجویز می‌شود جلوگیری از رشد ضایعات مغزی است. کم‌شدن رشد ضایعات هم به کاهش اختلال حافظه یا به تأخیر انداختن آن کمک می‌کند، اگرچه در این مورد باید پژوهش‌های بیشتری انجام شود. مطالعات برای یافتن داروهایی که بتوانند مستقیم بر نشانه‌های بیماری (مانند اختلال حافظه) اثر بگذارند ادامه دارد.
چگونه می‌توان اختلالات حافظه را مدیریت کرد؟
در صورتی که احساس می‌کنید با اختلال حافظه مواجه شده‌اید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. پزشک با استفاده از آزمایش‌ها و سئوالات مختلف علت مشکل را خواهد یافت. از جمله توصیه‌های پزشکان برای کاهش تأثیر ام اس بر حافظه عبارت‌اند از:
- تمرین حافظه و سایر استراتژی‌های بازپروری شناختی
- تغییر برنامه‌ی خواب، برنامه‌ی ورزش، یا سایر عادت‌های زندگی
- تغییر داروها
- تغییر برنامه‌ی درمانی
شما همچنین می‌توانید از ابزارها و تکنیک‌هایی مانند موارد زیر برای رفع مشکلات حافظه‌ی خود استفاده کنید:
- استفاده از تقویم برای به‌خاطر سپردن قرارهای مهم
- استفاده از زنگ هشدار تلفن همراه یا کاغذهای یادداشت
- به‌همراه داشتن دفترچه یادداشت یا استفاده از اپلیکیشن‌های تلفن همراه برای نوشتن چیزهایی که لازم است به‌یاد داشته باشید
- تعیین نقاط مشخص و اختصاصی برای وسایلی که به‌طور روزمره با آنها سر و کار دارید (مثل کلید یا عینک)
- داشتن برنامه‌ی روتین روزانه، حتی برای غذا خوردن
- تهیه فهرستی از کارهایی که باید انجام بدهید و جاهایی که باید بروید
- صحبت درباره‌ی برنامه‌ها و قرارهای ملاقات با دیگران تا بتوانند به شما یادآوری کنند
- مرتب نگه‌داشتن خانه یا محیطی که در آن کار می‌کنید
- اجتناب از استفاده‌ی بیش از اندازه از وسایل الکترونیک
- اجتناب از انجام چند کار همزمان
- کاهش استرس‌هایی که در خانه یا محل کار با آن مواجه هستید با کمک تکنیک‌هایی مثل مدیتیشن، عبادت، یوگا، یا آوردن حیوان خانگی
- حذف چیزهایی که باعث حواس‌پرتی می‌شوند
- خواب کافی
- تعیین زمان‌های استراحت حین انجام کار
- تمرین دادن ذهن با فعالیت‌های مختلفی چون خواندن، جدول حل کردن، حل فرمول‌های ریاضی در ذهن یا
- استفاده از اپلیکشن‌ها و بازی‌های کامپیوتری که به همین منظور طراحی شده‌اند
- ترکیب کردن روش‌های یادگیری مختلف
- انجام کارها به محض یادآوری آنها
منابع
https://www.healthline.com/health/multiple-sclerosis/memory-loss#managingmemory-loss
https://multiplesclerosisnewstoday.com/2019/03/04/memory-loss-ms-aging/
https://www.webmd.com/multiple-sclerosis/multiple-sclerosis-related-thinking-problems
https://multiplesclerosisnewstoday.com/news-posts/2019/09/25/memory-fatigue-sleep-disorders-need-know/
https://www.everydayhealth.com/multiple-sclerosis/symptoms/thinking-memory-problems-ms/
https://www.nationalmssociety.org/Symptoms-Diagnosis/MS-Symptoms/Cognitive-Changes