انواع درد در ام اس و شیوه های درمان آن

درد از علائم شایع بیماری ام اس است و به دلایل مختلفی بروز میکند. در صورتی که درد در ام اس مزمن شود، بر کیفیت زندگی و بهزیستی فرد مبتلا اثر منفی میگذارد و به همین دلیل، مدیریت آن از اهمیت زیادی برخوردار است. درمان درد ام اس توسط داروها، درمان های مکمل، ورزش، فیزیوتراپی و موارد دیگری است که در این مقاله به طور مختصر بررسی میشوند.

درد در ام اس

در گذشته، وجود درد به عنوان یکی از علائم بیماری مولتیپل اسکلروزیس( ام اس) مورد سوال و چالش برانگیز بوده است، اما در سالهای اخیر مشخص شده که درد در ام اس نه تنها یک علامت شایع است، بلکه در بعضی از بیماران یک علامت اصلی بیماری است. بر اساس گزارشات موجود، تا دو سوم افراد مبتلا به ام اس در سراسر جهان، طیف گسترده ای از علائم مربوط به درد را از سردرد تا کمر درد، اسپاسم دردناک و درد توام با سوزش مداوم در اندام ها تجربه میکنند. حدود 8 درصد بیماران هم درد را به عنوان علامت اصلی خود گزارش کرده اند. همچنین، گزارش شده است که بروز درد در ام اس با شدت بیماری، طول مدت بیماری، سطح ناتوانی ایجاد شده، و سن بیماران ارتباط داشته است. از آنجا که درد میتواند در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد کند، و دلیل مهمی برای کاهش عملکرد، و کاهش احساس بهزیستی است، مدیریت آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. شما با خواندن این مقاله با انواع درد و روشهای کنترل آن در بیماری مولتیپل اسکلروزیس آشنا خواهید شد.

ریشه ایجاد درد ام اس

درد یک تجربه کاملاً شخصی است، شما آن را احساس می‌کنید، در حالی‌که دیگران نمی‌توانند آن را ببینند. برخی از انواع درد نتیجه مستقیم بیماری ام اس است و در اثر آسیب به اعصاب سیستم عصبی مرکزی ایجاد می‌شود. بعضی انواع درد نیز ناشی از تغییراتی است که به دلیل بیماری ام اس در بدن ایجاد می‌شود. به عنوان مثال، اگر یک فرد مبتلا به ام اس در پای خود ضعف داشته باشد و ناچارا متفاوت راه برود، این طرز راه رفتن ممکن است باعث ایجاد درد در ناحیه کمر و لگن شود. این درد ناشی از خود ام اس نیست، بلکه ناشی از ضعف عضلانی است که متعاقب ام اس ایجاد می‌شود. همچنین، بیماران مبتلا به ام اس ممکن است دردهایی را که عموم مردم به آن مبتلا می‌شوند نیز، تجربه کنند و این دردها هیچ ارتباطی با بیماری ام اس ندارد، مانند دندان درد یا معده درد. درد در ام اس از هر نوعی که باشد، می‌تواند حاد، سریع و کوتاه مدت باشد، یا مزمن بوده، به تدریج شروع شود و تقریباً هر روز ادامه تجربه شود.

انواع درد در ام اس

متخصصان معمولاً درد در ام اس را به صورت زیر دسته بندی می‌کنند:

درد عصبی (Neurogenic Pain)

درد عصبی شایع ترین و ناراحت کننده ترین نوع درد در ام اس است و هنگامی ایجاد می شود که اعصاب مسئول انتقال پیام های عصبی از مغز به بدن، به دلیل بیماری ام اس دچار آسیب، و در انجام وظایف خود ناتوان می‌شوند. این نوع درد بیشتر در پاها ایجاد می‌شود و به صورت سوزش یا سوزن سوزن شدن شدید، سیخ زدن، تیز شدن و فشار دادن توصیف می‌شود و در انواع حاد و مزمن تجربه می‌شود:

درد عصبی حاد (Acute neurogenic pain)

درد نوروژنیک حاد ممکن است یکی از علائم اولیه بیماری ام اس، یا بخشی از عود بیماری باشد. حاد به معنای این است که شروع آن سریع، و مدت درد کوتاه است. انواع درد حاد نوروژنیک عبارتند از:

• نورالژی عصب سه قلو (Trigeminal neuralgia): نورالژی عصب سه قلو یا TN ، دردی خفیف در ناحیه صورت یا فک است که می‌آید و می‌رود و زمان بروز آن قابل پیش بینی نیست. این درد ناشی از آسیب به عصب سه قلو است و نباید آنرا با درد دندان اشتباه گرفت.
• علامت لرمیت (Lhermitte’s sign): این درد شامل یک احساس کوتاه، خنجری، و مانند حس برق گرفتگی است که از پشت سر به پایین ستون فقرات انتقال می‌یابد و اغلب به بازوها یا پاها می‌رسد. درد هنگام خم کردن گردن به جلو ایجاد می‌شود و نشانه آسیب ام اس به نخاع گردنی است.
• آغوش ام اس (MS Hug): احساس فشار در اطراف تنه که شبیه محکم کردن کاف فشار خون به دور بازو، و ناشی از آسیب نخاعی است.
• اسپاسم پاروکسیسمال (Paroxysmal spasms): سفت شدن متناوب و دردناک عضلاتی مانند بازو یا ساق پا است که ممکن است در طول شبانه روز بارها اتفاق بیفتد.

در صورتی که هر کدام از دردهای ذکر شده را، برای اولین بار تجربه می‌کنید، حتما با پزشک تماس بگیرید چون ممکن است نیاز به ارزیابی و درمان بیشتری داشته باشید.

درد عصبی مزمن (Chronic neurogenic pain)

در صورتی که درد عصبی حاد تداوم پیدا کند، تبدیل به درد عصبی مزمن می‌شود. درد مزمن در ام اس روزانه یا تقریباً روزانه تجربه می‌شود و غالباً زمان وقوع آن غیرقابل پیش بینی است. احتمال تجربه این دردها با افزایش استرس، خستگی، بیماری ها و گرمای بیش از حد افزایش می‌یابد و با دوری از این محرک ها معمولاً فروکش می‌کند.

علاوه بر آنچه توضیح داده شد، افراد مبتلا به ام اس می‌توانند درد‌های عصبی زیر را نیز تجربه کنند:

• نوع پارستزی (Paraesthesia type): شامل سوزن سوزن شدن، سوزش، و احساس فشار است و با حساسیت بیشتر بعضی از نواحی پوست همراه است.
• نوع دیستزی (Dysesthesia type) نوعی درد مزمن که می‌تواند روی پاها، بازوها و دست ها تأثیر بگذارد و با احساس سوزش، خارش، سیخ زدن، برق گرفتگی، و یخ زدگی همراه است. این دردها می‌توانند در فعالیت های روزمره، خواب و کیفیت کلی زندگی اختلال ایجاد کنند.
• نوریت بینایی(Optic Neuritis): دردی است که با حرکت چشم ایجاد می‌شود و از اولین علائم رایجام است. این درد معمولاً بین هفت تا ده روز برطرف می‌شود.

دردهای اسکلتی عضلانی (Musculoskeletal pain)

دردهای اسکلتی عضلانی به دلیل ضعف عضلانی، اسپاستیسیته و عدم تعادل ایجاد می‌شوند و راه رفتن یا سایر حرکات فرد را تغییر می‌دهند. این دردها غالباً در لگن، پاها و بازوها دیده می‌شوند، و به ویژه هنگامی که عضلات، تاندون ها و رباط ها برای مدتی بی حرکت می‌مانند، بروز می‌کنند. حرکات جبرانی که مبتلایان به ام اس برای جبران ضعف عضلات انجام می‌دهند، اغلب باعث ناراحتی در کمر و لگن می شوند. سفتی ماهیچه ها که اسپاستیسیته نامیده می شود و مستقیماً توسط ام اس ایجاد می‌شود، راه رفتن را تغییر داده، باعث کشیدن مفاصل و درد مچ پا، زانو، پهلو و پشت می‌شود. کنتراکچرهای (کوتاه و سفت شدن عضلات، تاندون ها یا سایر بافت ها) همراه با ضعف و اسپاستیسیته نیز دردناک هستند. اسپاسم یا گرفتگی عضلانی که در هنگام خواب اتفاق می‌افتد نیز می تواند شدید و ناراحت کننده باشد.

درمان درد ام اس

درمان مبتنی بر ABC

در اکثر موارد، درد در ام اس به یک رژیم مبتنی بر مدل ABC پاسخ می‌دهد. این رژیم درمانی شامل داروهای ضد تشنج / ضد افسردگی (Anti-convulsants/Anti-depressant)، تزریق سم بوتولینوم-آ (Botulinum toxin-A injections) و کانابینوئیدهای دارویی (Pharmaceutical Cannabinoids)، و به شرح زیر است:

• ضد تشنج ها: اغلب از پرگابالین و گاباپنتین در خط اول درمان بیشتر دردهای نوروژنیک استفاده می‌شود. از توپیرامات، لاموتریژین و لوتیراستام نیز استفاده می‌شود. کاربامازپین معمولاً خط اول درمان نورالژی عصب سه قلو است، اما عوارض جانبی آن شبیه تشدید بیماریام اساست.
• ضد افسردگی‌ها: شامل داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای و مهارکننده‌های جذب مجدد سروتونین-نوراپی نفرین، مانند دولوکستین
• تزریق سم بوتولینوم آ: این تزریق معمولا برای درمان اسپاستیسیته استفاده می شود. سم بوتولینوم همچنین برای درمان بعضی عوارض مربوط به ام اس مانند مثانه بیش فعال، لرزش، سیالوره (sialorrhea)، و هایپرهیدروز (hyperhidrosis) مفید است.
• کانابینوئیدها: کانابینوئیدها در 3 فرم دارویی نابیلون، درونابینول، و اسپری زیر زبانی ساتیوکس (Sativex)موجودند. ماری جوانای پزشکی تجویزی نیز گاهی مورد استفاده است.
• ترکیبات دارویی: افزودن داروهای افیونی به گاباپنتینوئیدها و کانابینوئیدها، جهت کنترل درد در ام اس دارای اثر هم افزایی است.
• درمان های جدید در حال ظهور: نمونه این درمان‌ها شامل تحریک مغز و اعصاب مرکزی از طریق جراحی برای درمان درد نوروژنیک مرکزی، و درمان با پلاسمای غنی از پلاکت با راهنمای اولتراسوند است. یک تحقیق اخیر نیز نشان داده است که افزودن کانابینوئیدها به اسیدهای چرب امگا-3 دارای اثر هم افزایی است. 

سایر درمان های درد در ام اس

ترکیب یک نگرش مثبت با ورزش، فعال ماندن در سطح اجتماعی، ماساژ بدن، درمان‌های کایروپراکتیک (chiropractic treatments)، آب درمانی، طب سوزنی، اولتراسوند، درمان شناختی رفتاری، و تکنیک های مدیریت استرس مانند بیوفیدبک، آموزش آرام سازی (ریلکسیشن)، مدیتیشن، تنفس عمیق، خود هیپنوتیزم (self-hypnosis)، تحریک عصب از طریق پوست (TENS) ، گرمای مرطوب، و سایر روشها می‌تواند کیفیت زندگی بیمار ام اس را بهبود بخشد. تلاش برای داشتن خواب آرام نیز در هنگام مبارزه با درد در ام اس اهمیت زیادی دارد.

منابع: ۱– ۲ – ۳ –