بسته به اینکه سلولهای عصبی در کدام بخش مغز و نخاع آسیب دیده باشند، علائم متفاوتی در بیماران مبتلا به ام اس ایجاد می‌شود. اگر آسیب در سلول های عصبی مسیر ارتباطی مغز به دستگاه تولید مثل رخ داده باشد، باعث بروز اختلالاتی در روابط جنسی می‌شود. اگرچه مشکلات جنسی در ام اس اغلب ندیده گرفته می‌شوند، اما به دلیل نقشی که در بهزیستی فرد دارند، شایسته توجه می‌باشند.
مشکلات جنسی در ام اس
مشکلات جنسی در بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) از علائم رایج بیماری، و موضوعی حساس و دشوار است. اختلالات جنسی می‌توانند بر روحیه، روابط، و عملکرد روزانه فرد تأثیر بگذارند، و نادیده گرفتن این اختلالات منجر به وارد آمدن خسارات عمده در کیفیت زندگی می‌شود. علیرغم اهمیت مسئله، مشکلات جنسی در ام اس اغلب توسط بیمار گزارش نمی‌شود و متخصصین نیز به آن توجه نمی‌کنند. به همین دلیل، توصیه می‌شود که بیماران مبتلا به ام اس جهت رفع این مشکلات گام بردارند، و در صورت لزوم از دیگران کمک بگیرند. شکی نیست که با علائمی مانند خستگی، اسپاسم عضلات و مشکلات کنترل مثانه، حتی اندیشیدن به رابطه جنسی دشوار است، اما هنوز هم می‌توان برای بهبود آن قدمهایی برداشت. مقاله حاضر مشکلات جنسی در ام اس، انواع، و راهبردهای درمانی آنرا مورد بررسی قرار داده است.
علت بروز مشکلات جنسی در ام اس
ام اس نوعی بیماری خود ایمنی است که در آن، پوشش محافظ اطراف اعصاب (پوشش میلین)، و همچنین خود اعصاب، مورد حمله سیستم ایمنی بدن قرار گرفته، دچار آسیب می‌شوند. اگر مسیرهای عصبی موجود بین مغز و اندامهای جنسی تحت تأثیر این حمله آسیب ببینند، اعمال جنسی دچار اختلال می‌شوند. البته، تنها دلیل بروز مشکلات جنسی در ام اس تخریب عصبی نیست، بلکه ضعف عضلانی، اسپاسم یا درد، و همچنین اختلالات روانشناختی متعاقب بیماری ام اس نیز می‌توانند روند رابطه جنسی را با دشواری روبرو کنند. اگرچه، هنوز هم علل مشکلات جنسی در ام اس کاملاً درک نشده است، اما معمولا این مشکلات را به دلایل اولیه، ثانویه یا ثالثیه نسبت می‌دهند و در این سه سطح به بررسی آنها می‌پردازند:
مشکلات ناشی از دلایل اولیه
اختلالات فیزیولوژیک ناشی از ضایعات مغز و نخاع می‌توانند منجر به بی‌حسی یا پارستزی شده، به طور مستقیم بر اندام تناسلی تأثیر بگذارند. از دست دادن میل و تحریک جنسی، تغییر در احساسات دستگاه تناسلی (درد، افزایش حساسیت)، کاهش لغزندگی و تون عضلانی واژن در زنان، و مشکل در شروع یا حفظ نعوظ، ارگاسم، و انزال در مردان، مشکلاتی هستند که به دلیل اختلالات فیزیولوژیک ایجاد می‌شوند. عوارض جانبی برخی از داروها نیز، در زمره دلایل اولیه محسوب می‌شوند.
مشکلات ناشی از دلایل ثانویه
تغییرات جسمی ناشی از بیماری مانند خستگی، اسپاستیسیته، درد، و اختلال عملکرد مثانه و روده از جمله دلایل ثانویه هستند که باعث بروز مشکلات جنسی در ام اس می‌شوند.
مشکلات ناشی از دلایل ثالثیه
در بروز این دسته مشکلات جنسی در ام اس، عوامل روانشناختی یا اجتماعی مرتبط با بیماری دخالت دارند. این عوامل مانند تغییر در نقشهای اجتماعی، تغییرات خلقی و افسردگی، اضطراب عملکردی، تغییر در تصویر بدنی (Body image)، مشکلات بین فردی، تضعیف روحیه و کاهش اعتماد به نفس فرد هستند، که می‌توانند در عملکرد یا رضایت جنسی تأثیر بگذارند.
درمان مشکلات جنسی در ام اس
درمان مشکلات جنسی در ام اس به ماهیت علائم، و اینکه آیا آنها به علل اولیه، ثانویه، یا ثالثیه، یا ترکیبی از آنها مربوط می‌باشند، بستگی دارد. درمان چند رشته‌ای توسط اجتماعی از متخصصان مغز و اعصاب، اورولوژیست ها، و روانشناسان می‌تواند مفید باشد باشد. در اینجا اقدامات درمانی هر سطح، به طور مختصر ذکر شده است:
درمان مشکلات جنسی در ام اس با علل اولیه
درمان کاهش میل جنسی
- درمان شناختی رفتاری (CBT) برای پرداختن به باورهای غیر مفید در مورد عملکرد جنسی
- زوج درمانی / مشاوره
- کاهش یا تغییر SSRI ها و سایر داروهایی که می‌توانند در ایجاد اختلال جنسی نقش داشته باشند
- تمرینات Body mapping
درمان کاهش احساس تناسلی و پارستزی
- تحریک شدیدتر دستگاه تناسلی و استفاده از ویبراتور
- مدیریت کافی پارستزی ها
- درمان شناختی رفتاری (CBT)
- زوج درمانی / مشاوره
درمان اختلال نعوظ
حدود 70٪ از مردان مبتلا به ام اس در سالهای اول بعد از بروز علائم، مشکلات نعوظ را تجربه می‌کنند. برای رفع این مشکل موارد زیر توصیه می‌شود:
- داروهای خوراکی مانند ویاگرا (سیلدنافیل)، لویترا (واردنافیل) یا سیالیس (تادافیل)، که با افزایش جریان خون در آلت تناسلی پاسخ نعوظ را افزایش می‌دهند.
- مهارکننده های فسفودی استراز نوع 5 (PDE-5)
- داروهای تزریقی مانند پاپاورین و فنتولامین که جریان خون به آلت تناسلی را نیز افزایش می‌دهند، داروهای تزریقی ED در MS مانند پروستاگلاندین.
- کاهش یا تغییر SSRI ها و سایر داروهایی که می‌توانند در ایجاد مشکلات جنسی در ام اس نقش داشته باشند.
- در نظر گرفتن افزودن ولبوترین (Wellbutrin) به رژیم ضد افسردگی
- استفاده از دستگاه کمکی وکیوم (vacuum assistive device) (این دستگاه بیش از 30 دقیقه قابل استفاده نیست)، inflatable device یا ایمپلنت، یا MUSE (شیاف کوچکی است که به آلت تناسلی مرد وارد می‌شود).
- درمان شناختی رفتاری (CBT) برای پرداختن به باورهای غیر مفید در مورد عملکرد جنسی
درمان اختلال عملکرد ارگاسم، انزال زودرس:
هیچ درمان اختصاصی برای مشکلات انزال یا ارگاسم وجود ندارد، زیرا این فرایندها بسیار پیچیده‌تر از نعوظ هستند و به اتصالات عصبی سالم بین نخاع و مغز نیاز دارند. معمولا از اقدامات زیر برای بهبود وضعیت استفاده می‌شود:
- ارزیابی داروهای فعلی که می‌توانند در اختلال موثر باشند، مانند داروهای آنتی سایکوتیک، SSRI ها و TCA ها
- درک درست عوامل مختلفی که می‌توانند در ایجاد آن نقش داشته باشند (سایر علائم ثانویه یا ثالثیه)
- تمرکز بر مدیریت مناسب علائم مرتبط
درمان کاهش لغزندگی واژن
استفاده از روان‌کننده های محلول در آب مانند ژله K-Y ، رپلنز (Replens)، آستروگلاید، و/یا روان‌کننده هایی که حاوی منتول یا سایر عوامل وازواکتیو هستند، قبل و حین انجام فعالیت جنسی، درد و خشکی واژن را کم می‌کنند. استفاده از روان‌کننده هایی که در آب محلول نیستند، (مانند وازلین) توصیه نمی‌شود، چون شانس عفونت را بالا می‌برند.
درمان مشکلات جنسی در ام اس با علل ثانویه
درمان خستگی
- استفاده از استراتژی های صرفه جویی در صرف انرژی مانند برنامه ریزی فعالیتهای جنسی در ساعتی از روز که خستگی ام اس در کمترین حد خود باشد، چرت نیمروزی، استفاده از وسایل کمکی
- درمان دارویی خستگی
درمان علائم مثانه و روده
- استفاده از استراتژی‌های رفتاری مانند محدود کردن مصرف مایعات قبل از فعالیت جنسی، استفاده از سوند ادراری توسط بیمار درست قبل از فعالیت جنسی، برنامه‌ریزی برای عمل دفع روده دو بار در روز و قبل از فعالیت جنسی، استفاده از کاندوم برای نگرانی از نشت ادرار در مردان
- مداخلات دارویی شامل استفاده از داروهای آنتی کولینرژیک (این داروها ممکن است لغزندگی واژن را کاهش دهند که برای جبران آن می‌توان از یک روان کننده محلول در آب استفاده نمود)
درمان اسپاستیسیته
مدیریت فعال علامتی
- فیزیوتراپی با تمرکز بر تمرینات دامنه حرکتی
- مصرف داروی ضد اسپاستیسیته 30 دقیقه قبل از فعالیت جنسی
- یاد گرفتن وضعیتهای مناسب قرار گرفتن در رابطه جنسی برای به حداقل رساندن ناراحتی یا درد ناشی از اسپاستیسیته
درمان تغییرات شناختی
- بهبود توجه و تمرکز مورد نیاز برای فعالیت جنسی موفقیت آمیز، هدف این است که محرکهای غیر جنسی به حداقل، و محرکهای جنسی به حداکثر رسانده شوند.
- توانبخشی شناختی
درمان مشکلات جنسی در ام اس با علل ثالثیه
درمان تصویر بدن (Body image)
- درمان شناختی رفتاری (CBT)
- مشاوره زوجین یا سکس درمانی
وارونه سازی نقش
- اگر شریک جنسی مراقب اصلی بیمار است، برای کاهش “تعارض نقش”، می‌توان سایر اعضای خانواده را درگیر انجام وظایف مراقبت از بیمار کرد.
- مشاوره فردی یا زوجین
درمان افسردگی
درمان شناختی رفتاری (CBT)
- استفاده از داروهای SNRI مانند ونلافاکسین، دس ونلافاکسین یا دولوکستین در مقابل SSRI هایی مانند فلوکستین، پاروکستین، سرترالین یا سیتالوپرام، که ممکن است منجر به عوارض جنسی بیشتری شوند.
- افزودن ولبوترین (Wellbutrin) به رژیم ضد افسردگی بیمار، زیرا این دارو دارای خطر کمتری برای اختلال عملکرد جنسی به عنوان یک عارضه جانبی است.
- سیلدنافیل (ویاگرا)، تنها دارویی که در آزمایشات بالینی مردان مبتلا به ام اس ارزیابی می‌شود.
حتما هر کاری را اول با پزشک خود هماهنگ کنید