از جمله تلاشهایی که برای درمان ام اس و کنترل علائم آن صورت گرفته، معرفی رژیمهای موثر غذایی است. یکی از این رژیمها که در سالهای اخیر مورد توجه روزافزون قرار گرفته، رژیم کتوژنیک است. رژیم کتوژنیک شامل مقدار زیاد چربی، مقدار متوسط پروتئین، و مقدار کم کربوهیدرات است و نقش آن در کمک به بهبود بیماری ام اس در مقاله ای که پیش روی شماست، به طور مختصر بررسی شده است.
رژیم کتوژنیک و بیماری ام اس
مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) نوعی بیماری خود ایمنی پیشرونده است که بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارد. این بیماری در حال حاضر درمان قطعی ندارد و پژوهشگران همواره در صدد یافتن راههایی برای بهبود آن هستند. از موضوعاتی که اخیرا توجه جامعه علمی را به خود جلب نموده، استفاده از رژیم کتوژنیک به عنوان یک گزینه درمانی در ام اس است و تصور عمومی بر این است که این رژیم بتواند روند پیشرفت بیماری را کند، یا علائم آن را کنترل کند. رژیم کتوژنیک (KD) از دهه 1920 در درمان صرع مقاوم به درمان مورد استفاده بوده و در سنوات اخیر، نقش آن در بیماریهای نورودژنراتیو مانند پارکینسون، آلزایمر و ام اس مورد بررسی قرار گرفته است. رژیم کتوژنیک نوعی رژیم پرچرب و کم کربوهیدرات است که حالت روزه‌داری را تقلید میکند و باعث استفاده کارآمدتر از انرژی می‌شود. اگرچه در حال حاضر شواهد کافی برای توصیه آن به همه مبتلایان به ام اس وجود ندارد، اما برخی مطالعات نشان داده اند که این رژیم ایمن، امکان پذیر و به خوبی قابل تحمل است و با بهبود خستگی و افسردگی، کاهش وزن، و کاهش آدیپوکین های پیش التهابی سرولوژیک در این بیماری همراه است.
گفته می‌شود که رژیم کتوژنیک می‌تواند در پیشگیری و کنترل آسیبهای عصبی بیماریهای نورودژنراتیو مانند ام اس موثر باشد
ویژگیهای رژیم کتوژنیک و ام اس
رژیم کتوژنیک که به اختصار کتو (Keto) نامیده می‌شود، دارای چربی زیاد (85-90٪ کل کالری)، پروتئین متوسط (6-8٪ کل کالری) و کربوهیدرات کم (2-4٪ کل کالری) است. نامگذاری این رژیم بر این مبنا صورت گرفته است که با پیروی از آن، در بدن حالت کتوز (Ketosis) ایجاد می‌شود. در این حالت، بدن به جای استفاده از گلوکز به عنوان سوخت اصلی، به چربی متکی می‌شود. سوزاندن چربی در مقابل سوزاندن کربوهیدراتها باعث ایجاد تغییراتی در متابولیسم بدن می‌شود و کبد شروع به ساختن اجسام کتونی (Ketone Bodies) میکند که به نظر می‌رسد از سلولهای سیستم عصبی، یعنی همان قسمتی که در ام اس آسیب می‌بیند، محافظت می‌کنند. اگرچه کیفیت این محافظت عصبی هنوز ناشناخته است، اما تصور می‌شود که مکانیسم های مختلفی، از جمله کاهش التهاب و استرس اکسیداتیو، و افزایش سوخت رسانی به سلولهای مغزی دست اندر آن هستند.
ممکن است تصور کنید که پیروی از یک رژیم غذایی با چربی بالا ممکن است مغایر یک شیوه زندگی سالم باشد، اما اگر این کار تحت نظر یک متخصص تغذیه انجام شود، او چربیهای سالم را در نسخه کتوژنیک می‌گنجاند.
رژیم کتوژنیک دارای چربی زیاد، پروتئین متوسط و کربوهیدرات کم است
فواید رژیم کتوژنیک
پیروی از رژیم کتوژنیک فواید بالقوه بسیاری دارد که از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• کاهش سطح لپتین پیش التهابی، کاهش سطح التهاب و اکسیداسیون
• محافظت از سلولها در برابر انواع مختلف مرگ سلولی
• استفاده از کتونها به عنوان یک منبع انرژی جایگزین در هنگام استرس متابولیک
• کاهش اثرات سمی گلوتامات (مقادیر بالای اسید آمینه گلوتامات با میلین زدایی در ام اس مرتبط است)
• بهبود قدرت و کمک به کاهش وزن (که می‌تواند به کاهش خستگی در ام اس کمک کند)
• تغییر میکروبیوم روده (تعداد باکتریهای تخمیری در روده افراد مبتلا به ام اس کمتر از سایرین است)
• محافظت از مغز (حداقل در موشهای مبتلا به ام اس)
• مقابله با اختلالات حافظه و التهاب سیستم عصبی مرکزی (در موشها)
• کاهش خستگی و افسردگی
چرا رژیم غذایی کتوژنیک برای ام اس خوب است؟
هیپومتابولیسم گلوکز
همانطور که در بیماری آلزایمر و پارکینسون نیز دیده می‌شود، وجود هیپو متابولیسم گلوکز (کاهش متابولیسم گلوکز) احتمالا یک عامل ایجاد کننده فرایند تخریب عصبی است و همین عامل می‌تواند زمینه ساز بیماری ام اس باشد. کاهش متابولیسم گلوکز زمانی رخ می‌دهد که مغز دیگر قادر به استفاده از گلوکز به عنوان منبع اصلی انرژی نباشد. اگرچه اغلب گفته می‌شود که مغز فقط می‌تواند از گلوکز به عنوان منبع انرژی استفاده کند، اما این در واقع نادرست است. چون مغز می‌تواند از سوخت دیگری به نام اجسام کتونی (Ketone Bodies) نیز استفاده کند. اگر هیپو متابولیسم گلوکز را به عنوان یک دلیل عمده برای پیشرفت بیماری ام اس بپذیریم، پس افزایش تأمین انرژی از طریق اجسام کتونی می‌تواند یک مزیت درمانی بالقوه باشد.
سیستم عصبی مرکزی نمی‌تواند مستقیما از چربی به عنوان منبع انرژی استفاده کند، اما از اجسام کتونی (شامل بتا-هیدروکسی بوتیرات، استواستات و استون) که طی فرآیند “کتوژنز” در میتوکندری سلولهای کبدی تولید می‌شوند به عنوان منبع اصلی سوخت استفاده میکند. اجسام کتونی به راحتی از سد خونی مغز عبور می‌کنند و به عنوان یک سوخت بسیار کارآمد مورد استفاده قرار می‌گیرند.
نکته!
بین کتوز طبیعی و فیزیولوژیکی که هنگام استفاده از رژیم غذایی کتوژنیک ایجاد می‌شود و سطح اجسام کتونی خون را تا حدود 8 میلی‌مول در لیتر بالا میبرد، و کتواسیدوز دیابتی تفاوت وجود دارد. کتواسیدوز از عوارض دیابت است و میزان کتونها را به بالای 20 میلی‌مول رسانده، منجر به اسیدوز می‌شود.
اختلال عملکرد میتوکندریایی
هیپو متابولیسم گلوکز ممکن است ناشی از اختلال عملکرد میتوکندری باشد (میتوکندری یک اندامک درون سلولی است که عملکردهای اساسی بسیاری انجام می‌دهد و مهمترین آنها عمل به عنوان نیروگاه سلول است). مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهند در حیوانات مبتلا به EAE (مدل تجربی ام اس) میتوکندری آسیب می‌بیند و این آسیب قبلا از التهاب ایجاد می‌شود و محرک تخریب سلولهای عصبی است. آسیب میتوکندری باعث اختلال متابولیسم گلوکز می‌شود که می تواند نقش مهمی در پیشرفت بیماریهای نورودژنراتیو، از جمله ام اس پیشرونده داشته باشد. استفاده از رژیم کتوژنیک تأثیر مطلوبی بر عملکرد میتوکندری دارد و چگالی آن را در بدن افزایش می‌دهد.
میتوکندری یک اندامک درون سلولی است که عملکرد آن (شامل متابولیسم گلوکز) در ام اس مختل می‌شود
تأثیر رژیم کتوژنیک بر استرس اکسیداتیو
رژیم کتوژنیک باعث کاهش تولید گونه‌های اکسیژن واکنش پذیر می‌شود. هرچه میزان تولید گونه‌های اکسیژن واکنش پذیر بیشتر باشد، تغییرات سلولی بیشتری ایجاد می‌شود و می‌تواند بر میزان تولید انرژی سلول و عملکرد آن تاثیر منفی داشته باشد. رژیم کتوژنیک مواد غذایی در دسترس سلولها را افزایش داده، به کاهش تعداد گونه های اکسیژن واکنش پذیر، افزایش میزان آنتی اکسیدانهای خون و مقابله با استرس اکسیداتیو کمک کرده، نهایتا از سلولهای عصبی و مغزی محافظت میکند و این شبیه کاری است که داروی دی متیل فومارات (DMF) انجام می‌دهد.
التهاب
یکی از عوامل اصلی پیشروی ام اس، التهاب است و ارتباط بین التهاب و ضایعات ام اس توسط متخصصان تایید شده است. بی تردید، التهاب از اصلی‌ترین مشکلات پشت صحنه ام اس است و به میلین و آکسون آسیب رسانده، باعث ایجاد ضایعات و تجمع تدریجی بافت اسکار می‌شود. در رژیم کتوژنیک، بدن با سوزاندن سوختهای غیر گلوکز سازگار می‌شود و با این کار، بسیاری از منابع التهاب مزمن ناشی از غذاها از بین می‌رود. نتایج آزمایشی که در سال 2015 در آلمان انجام شده نشان می‌دهد که پایبندی افراد مبتلا به ام اس به رژیم کتو کیفیت زندگی آنها را بهبود بخشده است.
کاهش وزن
دلیل دیگری که رژیم کتوژنیک می‌تواند به بیماران مبتلا به ام اس کمک کند، اثر آن در کاهش وزن است. به نظر می‌رسد افراد چاق و آنهایی که رژیم غذایی نامناسبی دارند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به ام اس باشند و وقتی کسی به ام اس مبتلا باشد، چاقی و رژیم غذایی نامناسب می‌تواند منجر به ناتوانی تدریجی او شود. به باور بعضی متخصصین، كاهش وزن بر بسیاری از علائم بیماری ام اس از جمله درد، خستگی و اختلالات خلقی تأثیر مثبت می‌گذارد.
عوارض رژیم کتوژنیک
در کنار فواید متعددی که برای رژیم کتو ذکر شده، احتمال بروز عوارض زیر را نیز باید در نظر داشت:
• سنگ کلیه، مخصوصا در کسانی که که قبل از رژیم مبتلا به آن بوده اند.
• پایبندی: رعایت رژیم کتوژنیک مستلزم تلاش است و در شرایط زندگی هر فردی نمی‌گنجد
• یبوست یا اسهال
• بی نظمی قاعدگی در بانوان
• کاهش دریافت فیبر و مواد مغذی
• افزایش خطر پوکی استخوان
• افزایش کلسترول LDL
نتیجه گیری
نتایج مطالعاتی که تاکنون در مورد اثربخشی رژیم کتوژنیک در بیماری ام اس انجام شده، امیدوار کننده بوده و نشان داده است که پیروی از این رژیم برای چند ماه، در بیماران ام اس خطری ندارد. اما متخصصین نسبت به بیمارانی که این رژیم را بدون نظارت پزشکی دنبال می‌کنند، هشدار داده اند. این رژیم برای همه، از جمله بیماران قلب و عروق مناسب نیست و بعلاوه، چون تحقیقات آن هنوز کامل نیست، نیازمند بررسی و احتیاط بیشتری است. توصیه کلی این است که قبل از شروع هر رژیم غذایی جدیدی با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.
