جهت درمان افسردگی، اضطراب، خستگی، اختلالات جنسی و بعضی علائم دیگر بیماری ام اس، می‌توان از نوعی روان‌درمانی به نام درمان شناختی رفتاری یا CBT (Cognitive Behavioural Therapy)، که به آن گفتگو درمانی نیز گفته می شود، استفاده کرد. درمان شناختی رفتاری در ام اس به مبتلایان کمک می‌کند یاد بگیرند چگونه الگوهای فکری مخرب یا ناراحت‌کننده را که تأثیر منفی بر رفتار و احساسات دارند، شناسایی کرده، تغییر دهند.
مزایای درمان شناختی رفتاری در ام اس
مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس نوعی بیماری خود ایمنی است که با تخریب غلاف میلین در سلول های سیستم عصبی مرکزی همراه است. بسته به محل آسیب، ام اس می‌تواند دامنه وسیعی از اختلالات عملکرد فیزیکی و مشکلات ذهنی و روانی را در برگیرد. برای کمک به رفع علائم ام اس از دارو و سایر روشهای پزشکی استفاده می‌شود. یکی از این روشها که بیشتر به منظور کاهش علائم روانی همراه با ام اس به کار می‌رود، درمان شناختی رفتاری یا CBT است. این درمان که به نام گفتگو درمانی نیز شهرت دارد، در کنار دارو یا به تنهایی، می‌تواند در کاهش خستگی، اضطراب، افسردگی، و افزایش رضایت و بهبود ارتباطات زناشویی موثر باشد. CBT نوعی روان درمانی است که الگوهای فکری و رفتاری مرتبط با افسردگی یا سایر اختلالات خلقی را شناسایی نموده، به افراد کمک می‌کند تا این الگوها را به نحوی تغییر دهند که علائم اختلال خلقی را کاهش دهند یا به بهبودی دست یابند. این مقاله به شرح مختصر درمان شناختی رفتاری در ام اس پرداخته و به موارد کاربرد آن نیز اشاره نموده است.
درمان شناختی رفتاری (CBT) چیست؟
درمان شناختی رفتاری یا CBT نوعی روان درمانی است که توسط روانشناس، مددکار اجتماعی، یا سایر درمانگران حرفه‌ای اجرا می‌شود. درمان شناختی رفتاری بر این ایده استوار است که نحوه تفکر ما درباره هر چیز بر نحوه عملکرد ما تأثیر می‌گذارد و اقدامات ما نیز، بر تفکر و احساس ما تأثیر می‌گذارند. در درمان شناختی رفتاری درمانگر مشکل فرد را شناسایی می‌نماید و آن را به افکار، احساسات و اعمال تجزیه می‌کند. به این ترتیب، وقتی افراد مبتلا به ام اس با درمانگر کار می‌کنند، یاد می‌گیرند که افکار، احساسات، و رفتارهای غیر مفید خود را شناسایی کنند و آنها را تغییر دهند. برای این کار در جستجوی راهکارهایی بر می‌آیند تا بتوانند به روشی مفیدتر با موقعیت کنار بیایند. درمانگران روشهایی را برای کنترل شرایط به بیمار نشان می‌دهند تا وی بتواند احساس بهتری داشته باشد و افکار غیر مفید و نادرست را با افکار بهتری جایگزین کند. همچنین، درمان CBT به فرد یاد می‌دهد که برای کنار آمدن با شرایط سخت از روش حل مسئله استفاده کند، برای رویارویی با ترس و اضطراب ناشی از بیماری آماده شود، و بتواند در مدیریت زندگی با ام اس بهتر عمل کند. درمان شناختی رفتاری در بعضی موارد می‌تواند به اندازه داروهای روانپزشکی موثر باشد و حتی گاهی بهتر عمل کند.
CBT نوعی روان درمانی است که توسط روانشناس، مددکار اجتماعی، یا سایر درمانگران حرفه ای اجرا می‌شود
نحوه اجرای درمان شناختی رفتاری
جلسات درمان شناختی رفتاری به طور معمول، نیم تا یک ساعت در هفته، به مدت 6 تا 12 جلسه است که می‌تواند به روشهای زیر انجام شود:
- گروهی
- ارتباط دو نفره و چهره به چهره با درمانگر
- از طریق رایانه و ایمیل
- از طریق تلفن
معمولا جلسات چهره به چهره از این نظر که متناسب با فرد برنامه ریزی می‌شوند، نتیجه بخش تر هستند. مخصوصا اگر این جلسات توسط پزشک متخصص اعصاب و روان اداره شود. این روش برای افرادی که نیازهای پیچیده تری دارند نیز، مناسب تر است. شرکت کنندگان غالباً گزارش می‌کنند که حضور درمانگر برای راهنمایی مفید است. دوره های غیرحضوری رایانه ای هم این مزیت را دارند که می‌توانند در زمان و مکان مناسب برای فرد برنامه ریزی شوند. اجرای دوره از طریق تلفن یا ایمیل، توسط پزشک متخصص نیز میسر است.
جلسات درمان شناختی رفتاری به صورت چهره به چهره متناسب با فرد برنامه ریزی می‌شود و نتیجه بخش‌تر است
درمان شناختی رفتاری چگونه می‌تواند به افراد مبتلا به ام اس کمک کند؟
درمان شناختی رفتاری در واقع یادگیری تفکر مثبت در مورد ام اس نیست. بلکه روشی است که می‌تواند به فرد مبتلا کمک کند افکار نامفهوم و غیر مفید را تشخیص دهد، و قبل از اینکه آنها یک چرخه معیوب را شروع کنند که باعث بدتر شدن علائم ام اس گردد، آنها را متوقف کند. به عنوان مثال، اگر بیمار مبتلا به ام اس از ترس اینکه مردم مشکلات گفتاری او را ناشی از سوء مصرف مواد یا نوشیدن الکل تصور نکنند، از بیرون رفتن با دوستان و خانواده امتناع کند، ممکن است به انزوای اجتماعی، تنهایی و احتمالاً افسردگی دچار شود. در این صورت درمان شناختی رفتاری در ام اس می‌تواند به بیمار کمک کند.
افسردگی
افسردگی در نیمی از افراد مبتلا به ام اس دیده می‌شود. افسردگی سیستم ایمنی بدن را ضعیف کرده، احتمال خود مراقبتی را در بیماران کمتر می‌کند، و هر یک از این موارد می‌تواند باعث بدتر شدن بیماری ام اس شود. درمان CBT به کاهش افسردگی در مبتلایان به ام اس کمک می‌کند.
اضطراب
اضطراب یکی دیگر از علائم رایج ام اس است که CBT می‌تواند در مدیریت آن به بیمار کمک کند. اضطراب در ام اس ناشی از عدم اطمینان توام با بیماری و نگرانی های فرد در مورد خود بیماری و درمان آن است. مطالعات زیادی در مورد مزایای CBT برای اضطراب در افراد مبتلا به ام اس وجود ندارد، اما آنچه تاکنون در افرادی که مبتلا به ام اس نیستند انجام شده است نشان می‌دهد که CBT در درمان انواع اضطراب موثر است. همچنین، درمان شناختی رفتاری می‌تواند به افراد بیمار کمک کند تا با ترس از بیماری و درمان بهتر مواجه شوند.
خستگی
خستگی یکی از رایج ترین علائم ام اس و احتمالاً ناتوان کننده ترین آنها است. گفتگو درمانی به مبتلایان کمک می‌کند خستگی را کمتر احساس کنند و بتوانند راههایی پیدا کنند که با وجود خستگی هنوز هم بتوانند یک زندگی کامل داشته باشد. آنها می‌آموزند که به جای اجتناب از فعالیتهایی که باعث خستگی می‌شوند، فعالیتها را به قسمت های قابل کنترل تری تقسیم کنند. همچنین نکاتی برای داشتن خواب بهتر و با کیفیت تر فرا می‌گیرند و اینکه چگونه در کارهایی که باعث خستگی می‌شوند، از دیگران کمک بگیرند. بعلاوه، درمانگر به بیمار کمک می‌کند تا افکار خود را در مورد خستگی تغییر دهد و بداند که نیازی نیست به علت خستگی از انجام کارهایی که به آنها مایل است چشم پوشی کند، یا اینکه تصور کند خستگی نشانه بدتر شدن بیماری است.
تفکر واضح
یکی از مشکلات شایع افراد مبتلا به ام اس ناتوانی در تفکر روشن و واضح است. این مشکل می‌تواند منجر به مواردی مانند طغیان عصبانیت، ریسک پذیری خطرناک، و صحبت بیش از حد در مورد خود شود. مطالعاتی که در مورد تاثیر CBT در درمان این وضعیت مخصوصا زیاد صحبت کردن، انجام شده، امیدبخش بوده است.
مشکلات جنسی و روابط زوجین
عدم تحریک جنسی در مبتلایان به ام اس شایع است. این مشکل بر روابط جنسی تاثیر می‌گذارد و در نهایت می‌تواند عزت نفس فرد را مخدوش نموده، منجر به اضطراب و افسردگی شود. بر اساس نتایج مطالعات، زوجینی که تحت درمان CBT بوده‌اند، روابط بهتر، احساس خوشبختی، و رضایت جنسی بیشتری را گزارش کرده‌اند.
درمان شناختی رفتاری در ام اس همچنین قادر است روابط زوجین را در مبتلایان بهبود بخشد. در این مورد، درمانگر مهارتهای گوش دادن، نحوه همدلی با همسر، و نحوه مثبت درخواست (به روش غیر انتقادی) را آموزش می‌دهد. علاوه بر این، بیماران یاد می‌گیرند در مواردی که رفتار همسر آنها برایشان قابل قبول نیست، چگونه به او بازخورد دهند، و یا چگونه برای تغییر رفتارهای نامطلوب، درخواست خود را به یک شیوه مثبت ارائه دهند.
CBT به بیمار کمک می‌کند افکار نامفهوم و غیر مفید را تشخیص دهد، و قبل از شروع یک چرخه معیوب، آنها را متوقف کند
درمان شناختی رفتاری در ام اس و کند شدن روند بیماری
برخی مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که CBT قادر است به کند شدن پیشرفت بیماری ام اس کمک کند و همچنین، شدت آن را کمتر کند. بهبود روند بیماری می‌تواند به این دلیل باشد که درمان اضطراب، افسردگی و اعتماد به نفس پایین، فرد مبتلا به ام اس را به سمت مصرف به موقع و منظم داروها و پایبندی به برنامه درمانی خود هدایت می‌کند. بعلاوه، بهزیستی ذهنی و عاطفی می‌تواند بر عملکرد سیستم ایمنی بدن و سلامت جسمی نیز تأثیر مثبت بگذارد.
