بیماری مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس علاوه بر علائم جسمی، میتواند تغییراتی نیز در خلق و خوی فرد ایجاد کند که به آن نوسانات خلقی گفته میشود. نوسانات خلقی ام اس معمولا ناشی از فشار، اضطراب، افسردگی، ناامیدی فرو خورده، ناتوانی در کنار آمدن با وضعیت، و غم و اندوه میباشد و به روشهای مختلف میتوان با آن مقابله کرد. مدیریت نوسانات خلقی مولتیپل اسکلروزیس موضوع بحث این مقاله است.
درک و مدیریت نوسانات خلقی ام اس
مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس یک بیماری خود ایمنی پیشرونده است که در آن سیستم ایمنی بدن به غلاف میلین حمله میکند. غلاف میلین پوشش محافظتی اطراف سلول های عصبی در سیستم عصبی مرکزی (CNS) است و در اثر این حملات دچار آسیب میشود. زخم ها یا ضایعات ایجاد شده در مغز، نخاع و عصب بینایی دیده میشوند و بسته به اینکه دقیقا چه بخشی دچار آسیب شده باشد، طیف گسترده ای از علائم را ایجاد میکنند. یکی از علائم رایج مولتیپل اسکلروزیس نوسانات خلقی (mood-swings) است. اگرچه علائم جسمی بیماری نظیر مشکلات تعادل، راه رفتن، یا لرزش به راحتی قابل مشاهده است اما در مقایسه، تغییرات خلقی آن کمتر به چشم میآید. نوسانات خلقی مولتیپل اسکلروزیس در بیماران مبتلا شایع است و به اشکال مختلفی دیده میشود که هریک علت و درمان مختلفی دارد. انجمن ملی مولتیپل اسکلروزیس خاطر نشان کرده است که افراد مبتلا به ام اس نباید تمام تمرکز خود را روی علائم جسمی بگذارند و از سلامت روانی خود غافل شوند. چون سلامت روانشناختی برای درمان ام اس حیاتی است و از این رو توجه به نوسانات خلقی ام اس اهمیت زیادی دارد.
منظور از نوسانات خلقی ام اس چیست؟
نوسانات خلقی بخشی از زندگی عادی و حتی گاهی یک ویژگی شخصیتی هستند. در شرایط معمولی، این نوسانات می‌توانند ناشی از خواب ناکافی، مصرف زیاد قند یا کافئین، عوارض جانبی دارو ها، تغییرات هورمونی، عدم مدیریت صحیح درد، یا وقایع استرس زای زندگی باشند. تغییرات خلقی معمولا گذرا هستند ولی در صورت طولانی شدن یا ایجاد اختلال در عملکرد روزمره باید پیگیری شوند.
بیماری ام اس از عواملی است که خطر بی ثباتی عاطفی را افزایش می‌دهد تا جایی که گاهی نوسانات خلقی به صورت بخش لاینفک زندگی با ام اس در می‌آیند. نمونه‌هایی از تغییرات خلقی که در برخی از افراد مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس شایع است، شامل خنده، گریه، یا حتی سرخوشی غیرقابل کنترل است (اثر سودوبولبار یا PBA). فرد بیمار ممکن است یک دقیقه خوشحال و لحظه دیگر عصبانی شود، یک تبلیغ تلویزیونی او را به گریه بیندازد، یا شاید ناگهان و بی دلیل به دیگران خیره شود. نوسانات خلقی میتواند بدون هشدار قبلی ایجاد شود و بیمار را به دلیل ضعف کنترل عاطفی خود، دچار ناامیدی کند.
علت پیدایش نوسانات خلقی چیست؟
پیدا کردن منشا نوسانات خلقی در درمان آن اهمیت زیادی دارد. دلایل عمده بروز این نوسانات را میتوان در سه گروه زیر دسته بندی کرد:
واکنش عاطفی فرد نسبت به بیماری
هنگامی که فرد برای نخستین بار با بیماری ام اس روبرو می شود، اگر نتواند خود را با شرایط جدید سازگار کند دچار ناامیدی فرو خورده و غم و اندوه می شود. تغییرات خلقی مربوط به غم و اندوه در ام اس بسیار معمول است. این قبیل نوسانات خلقی ام اس غالبا از چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد و با گذشت زمان برطرف میشود.
افسردگی و اضطراب
افسردگی و اضطراب نیز دلایل دیگر نوسانات خلقی ام اس هستند. افسردگی در تقریبا یک سوم تا نیمی از مبتلایان به مولتیپل اسکلروزیس در مقطعی از بیماری رخ می دهد، که می تواند یک علامت بیماری، یا پاسخ فرد به تشخیص بیماری باشد. اضطراب نیز، به تنهایی یا همراه با افسردگی، در حدود 50 درصد از مبتلایان دیده میشود که ناشی از زندگی همراه با عدم اطمینان در بیماری ام اس است.
ضایعات مغزی همراه با بیماری
دو قسمت از مغز انسان به احساسات مربوط میشود که یک قسمت مسئول پاسخ های احساسی، و قسمت دیگر مسئول کنترل احساسات است. در صورتی که ضایعات ام اس در بخش کنترل احساسات اتفاق افتاده باشد، باعث نوسانات خلقی میشود. این نوع نوسانات خلقی که با آسیب عصبی مرتبط است، ممکن است با پیشرفت بیماری شدیدتر شوند.
مدیریت نوسانات خلقی ام اس
مانند سایر علائم ام اس، تغییرات خلقی نیز از فرد به فرد متفاوت است. در صورتی که نوسانات خلقی ام اس زندگی روزمره فرد را مختل نکند و زیاد جدی نباشد، میتوان برای تنظیم خلق و خو و بهبود روحیه از روش های زیر کمک گرفت:
- خواب کافی و با کیفیت
- رژیم غذایی سالم
- استفاده از هوای تازه و آفتاب کافی
- تمرینات ورزشی بیشتر
اما در صورتی که بیمار با ایجاد این تغییرات در شیوه زندگی نتواند به راحتی با مشکل کنار بیاید، یا احساس میکند که تغییرات خلقی او غیرقابل کنترل است، باید از یک پزشک متخصص کمک بگیرد. پزشک میتواند تشخیص دهد که آیا این نوسانات خلقی طبیعی است، یا نیاز به پیگیری جدی دارد. روش های درمانی که برای کنترل نوسانات خلقی ام اس پیشنهاد میشود شامل درمان دارویی و درمان روانشناختی است.
درمان دارویی
بسته به علت زمینه ای، پزشک ممکن است داروهای اضطراب و افسردگی یا داروهای تثبیت کننده خلق و خو را توصیه کند. این داروها روی هر فرد به گونه متفاوتی تأثیر می‌گذارد. از این رو، بیمار باید در ارتباط نزدیک با پزشک باشد تا وی بتواند عوارض جانبی دارو را کنترل کرده، در صورت لزوم داروها را تغییر دهد. داروهای متداول عبارتند از:
داروهای تغییرات احساسی: دکسترومتورفان + کینیدین
داروهای افسردگی: دولوکستین هیدروکلراید، ونلافاکسین، فلوکستین، یا سایر موارد
رفتار درمانی شناختی
بسته به سایر داروهایی که فرد برای کنترل علائم بیماری خود مصرف میکند، ممکن است نتواند از داروهای ضد افسردگی و داروهای تثبیت کننده خلق و خو استفاده کند. در این حالت، درمان شناختی رفتاری پیشنهاد میشود. درمان شناختی رفتاری یا CBT به بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس می‌آموزد که چگونه الگوهای زیان آور تفکر را به الگوهای سالم‌تری تبدیل کنند. در بسیاری از موارد، پزشکان ممکن است CBT را در کنار سایر روشهای درمانی توصیه کنند.
سایر درمان ها، پشتیبانی
علاوه بر درمان های پزشکی، گرفتن حمایت از دیگران نکته کلیدی است. نمونه هایی از کارهایی که در این زمینه میتوان انجام داد عبارتند از:
- واگذار کردن بخشی از مسئولیت ها به دیگران: در صورتی که مسئولیت‌های روزمره، فرد بیمار را بیش از حد تحت فشار قرار داده باشد، میتوان با واگذاری برخی کارها به افراد دیگر، میزان استرس او را کاهش داد.
- متوسل شدن به یک دوست: صحبت کردن در مورد ناامیدی، ترس و احساسات با یکی از اعضای خانواده یا یک دوست قابل اعتماد، احساسات فروخورده را آزاد میکند و مانع از جوش آمدن آنها به شکل نوسانات خلقی ام اس میشود.
- کمک گرفتن از گروه های پشتیبان: پیوستن به یک گروه پشتیبانیام اسبه بیمار کمک میکند تا درباره افکار و احساسات خود با سایر افرادی که تجربیات مشابهی دارند صحبت کند. رهبر و اعضای گروه ممکن است بتوانند سازوکارهای مقابله ای را که تجربه کرده‌اند با یکدیگر به اشتراک بگذارند.
- آمادگی دادن به دیگران: بهتر است بیمار قبل از وقوع تغییرات خلقی، در مورد آنها با اطرافیان خود صحبت کند. گاهی نگرانی در مورد آنچه دیگران درباره بیمار فکر میکنند باعث ایجاد استرس کافی برای بروز نوسانات خلقی در او میشود. وقتی به دیگران گفته شود که این بخشی از روند بیماری ام اس است خیال فرد راحت تر میشود.
درمان های طبیعی برای صلح و آرامش درون
درمان های طبیعی به افراد کمک میکنند تا احساس آرامش و تعادل عمومی داشته باشند و از این طریق به ثبات خلقی دست یابند. بعضی از روش هایی که می‌توانند با ایجاد صلح و آرامش درونی به کاهش نوسانات خلقی ام اس کمک کنند، عبارتند از:
- یوگا و تای چی (Tai Chi): اثرات آرام بخش این فعالیت‌ها به بیمار کمک میکند تا بر ذهن خود تسلط داشته باشد.
- تنفس عمیق: تنفس عمیق به ایجاد آرامش کمک میکند و موقعیتی برای کنترل مجدد خود در هنگام قرار گرفتن در موقعیت‌های استرس زا فراهم میکند.
- بررسی احساسات خود: این کار به بازیابی کنترل خود و شناسایی عوامل محرک احساسات کمک میکند.
- مدیریت استرس: حتی استرس‌های معمولی و روزمره نیز ممکن است باعث نوسانات خلقی ام اس شوند. برای کاهش استرس میتوان از تمرینات آرامش (ریلکسیشن)، تنفس یوگیک (yogic breathing)، حرکات کششی ساده، گوش دادن به موسیقی، رایحه درمانی (aromatherapy)، یا حمام گرم نمکهای اپسوم (Epsom) استفاده کرد
- ذهن آگاهی: مراقبه ذهن آگاهی شامل توجه به لحظه حال است. در حال حاضر، از مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی (MBI) برای درمان بیماری‌های مختلفی استفاده میشود. مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که MBI از نظر بهداشت روانی، کیفیت زندگی و برخی جنبه های سلامت جسمی برای افراد مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس و بهبود نوسانات خلقی ام اس نیز مفید است.
منابع:
