اسپاسم عضلانی و اسپاستیسیته در ام اس از علائم شایع این بیماری است و تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی و فعالیت های روزمره بسیاری از افراد مبتلا دارد. برای تسکین این علامت استراتژی های مدیریتی موثری از جمله فیزیوتراپی، کار درمانی، داروها و سایر روش های درمانی وجود دارد که به حفظ تحرک و زندگی بدون درد مبتلایان کمک می کنند.

اسپاستیسیته و اسپاسم عضلانی در ام اس

اسپاستیسیته یکی از علائم بیماری مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) است که باعث سفتی، سنگینی و سختی حرکت عضلات می شود. این وضعیت به دلیل ضعف سیستم عصبی مرکزی در کنترل عضلات اتفاق می افتد و بیشتر در ماهیچه های پاها و بازوها رخ می دهد. اسپاستیسیته باعث انقباضات مداوم، حرکات خارج از کنترل، درد های مبهم، سلب امکان حرکت آزادانه دست و پا، و نهایتا تغییر حالت اندام ها از وضعیت اصلی و طبیعی خودشان می شود. اسپاستیسیتی به شکل گاه به گاه در 60 تا 90 درصد افراد مبتلا به ام اس دیده می شود و در 20 در صد این افراد فعالیت های روزمره را به طور مکرر تحت تاثیر قرار می دهد. مدیریت اسپاستیسیته در ام اس شامل ارزیابی مداوم اثرات علامت ها و بررسی عوامل محرکی است که ممکن است باعث وخیم تر شدن آن شود. درمان این عارضه با مشارکت فیزیوتراپیست، کار درمانگر، پرستار ام اس، و متخصص مغز و اعصاب صورت می گیرد و شامل تمرینات کششی، اصلاح وضعیت بدن، داروها و سایر روش های کلینیکی است که در این مقاله مورد بحث قرار می گیرد.

آیا اسپاستیسیته در ام اس همان اسپاسم عضلانی است؟

اگرچه غالبا اسپاستیسیته با اسپاسم عضلانی در ام اس یکی گرفته می شود، اما در حقیقت اینطور نیست. اسپاستیسیته به صورت احساس سفتی و سنگینی در عضلات و دشواری حرکت کردن توصیف می شود و وقتی شدید باشد، با دشواری در خم کردن اندام توام است. اما اسپاسم عضلانی در ام اس یک فشار یا انقباض ناگهانی و غیر ارادی عضله است. اگرچه هر ماهیچه ای می تواند تحت تأثیر قرار گیرد، اما اسپاسم در پا، و اسپاستیسیته در بازوها، پاها، تنه و پشت شایع تر است. اسپاستیسیته و اسپاسم عضلانی در ام اس، هر دو ممکن است از خفیف تا شدید باشند و در طول زمان، حتی در طول روز، به صورت متفاوتی بروز کنند.

علت ایجاد اسپاسم و اسپاستیسیته در ام اس

اسپاستیسیته و اسپاسم عضلانی در ام اس هر دو در اثر افزایش تون عضلانی ایجاد می شوند. تون عضلانی میزان کشش یا مقاومت در برابر حرکت در عضله است. این همان چیزی است که ما را قادر می سازد اندام های خود را حرکت دهیم یا موقعیت خود را حفظ کنیم. به عنوان مثال، برای خم شدن بازو، باید عضله دوسر (بایسپس) در جلوی بازو کوتاه یا محکم شود (افزایش تون عضله) و در همان حال، عضله سه سر پشت بازو (تریسپس) بلند یا شل شود (کاهش تن).

مسیرهای عصبی که مغز، نخاع و عضلات را به هم وصل می‌کنند، برای ایجاد یک حرکت طبیعی هماهنگ عمل می کنند. اگر پیام های عصبی بین مغز و عضله در اثر آسیب مغزی ناشی از ام اس قطع شود، عضله مدام در حالت کوتاه شده و محکم خود باقی می ماند و این امر منجر به سفتی عضله و دشواری حرکت اندام می شود. وقتی طول عضله کوتاه شود ممکن است اندام در یک موقعیت ثابت بماند که به آن کنتراکچر (contracture) یا انقباض مرضی گفته می شود. اختلال پیام های عصبی همچنین می تواند باعث فعالیت بیش از حد عضلات، و از دست دادن هماهنگی منجر به اسپاسم شود. وقتی دما بیش از حد گرم یا سرد باشد، بیمار دچار عفونت شده یا لباس تنگ پوشیده باشد وضعیت می تواند بدتر شود.

علائم مرتبط با اسپاسم و اسپاستیسیته در ام اس

علائمی که اغلب با اسپاسم و اسپاستیسیته در ام اس اتفاق می افتد شامل درد، ضعف و کلونوس (clonus) است.

درد

​​اسپاسم و اسپاستیسیته در ام اس همیشه دردناک نیست. در صورتی که دردناک باشد، با احساس گرفتگی طولانی یا کشیدگی عضلات، مخصوصا در اطراف مفاصل همراه است. گاهی اوقات اسپاستیسیته می تواند باعث تغییر نحوه نشستن یا دراز کشیدن شود که خود بر میزان درد می افزاید. حرکت کردن و انجام تمرینات کششی به مدیریت این مشکل کمک می کند.

ضعف

مسیرهای عصبی آسیب دیده می توانند باعث سفتی یا ضعف عضلات شوند. ممکن است در یک اندام بعضی عضلات سفت و بعضی دیگر ضعیف شوند. در این صورت اسپاستیسیته در ام اس می تواند کمی مفید باشد و به حرکت عضلات ضعیف کمک کند. فیزیوتراپیست قبل از اینکه سفتی عضله را از بین ببرد، می تواند اسپاستیسیته را ارزیابی کرده، تشخیص دهد که آیا سفتی اندام به عملکرد بیمار کمک می کند یا خیر.

کلونوس (Clonus)

کلونوس نوعی اسپاسم غیر ارادی عضلات است که همراه با بیمار ام اس دیده می شود. این نوع اسپاسم عضلانی در ام اس بیشتر عضلات انتهای اندام ها را درگیر می کند و معمولا با انقباض مکرر عضله و لرزش اندام همراه است. کلونوس در فعالیت های روزمره ایجاد اختلال می کند و بیمار مبتلا به ام اس را دچار خستگی می کند.

عوامل محرک اسپاستیسیته در ام اس

عواملی که باعث تحریک اسپاسم و اسپاستیسیته در ام اس می شوند عبارتند از:

• سایر علائم ام اس مانند مشکلات روده و مثانه، یا درد
• سایر بیماری ها مانند عفونت یا رشد ناخن پا به داخل گوشت
• محرک های خارجی مانند لباس های تنگ، خیلی گرم یا خیلی سرد شدن

درمان اسپاسم و اسپاستیسیته در ام اس

درمان اسپاسم و اسپاستیسیته  توسط فیزیوتراپی، کاردرمانی، داروها، جراحی یا ترکیبی از این روش ها صورت می‌گیرد. پزشک با توجه به سلامت کلی بیمار، شدت علائم، اختلال ایجاد شده در امور روزمره،
میزان درد، عوارض جانبی، هزینه، و سنجیدن مزایا و معایب هر روش، بهترین درمان را پیشنهاد می کند.

فیزیوتراپی و کاردرمانی

فیزیوتراپیست غالبا درمان فیزیکی را با یک برنامه ابتدایی کششی آغاز می‌کند. تمرینات کششی با حرکت فعال (توسط خود بیمار) یا حرکت غیرفعال (توسط یک مراقب، فیزیوتراپیست یا دستگاه ورزش خودکار) انجام می شود. هدف از این کار طولانی‌تر کردن و افزایش انعطاف پذیری عضلات و جلوگیری از کنتراکچر است. متخصص کاردرمانی هم از ابزارهای مختلفی مانند آتل، گچ یا بریس استفاده می‌کند تا انعطاف پذیری عضلات را افزایش داده، ادامه حرکت را تسهیل کند.

حفظ حالت خوب در وضعیت های ایستاده، نشسته و دراز کشیده نیز مهم است. فیزیوتراپیست ها می‌توانند در مورد وضعیت بدن به بیمار مشاوره دهند. متخصص کاردرمانی نیز می‌تواند در دسترسی به صندلی‌های تطبیق یافته، بهبود وضعیت خواب و نشستن، و استفاده ایمن از ویلچر به بیمار کمک کند.

دارو درمانی

بر اساس رهنمودهای بالینی NICE برای مدیریت ام اس، اولین خط درمان دارویی باید باکلوفن یا گاباپنتین باشد. اگر هر یک از اینها کمکی نکند، از ترکیب این دو دارو استفاده می‌شود. در غیر اینصورت، تیزانیدین یا دانترولین از دیگر روشهای درمانی ممکن است. پرگابالین، دیازپام و کلونازپام نیز گاهی اوقات برای درمان اسپاسم و اسپاستیسیته در ام اس استفاده می‌شود. درمان معمولاً با دوز کم شروع می‌شود و به تدریج افزایش می یابد تا زمانی که به سطح موثر برسد.

سم بوتولینوم (بوتاکس)

اگر اسپاستیسیته تنها بخشی از بدن را تحت تأثیر قرار دهد سم بوتولینوم می‌تواند مفید باشد. سم بوتولینوم (بوتاکس) به داخل عضلات تزریق می‌شود و به طور موقت باعث شل شدن آنها برای حدود سه ماه می‌گردد. در این دوره، انجام حرکات کششی تحت نظر فیزیوتراپیست به کاهش اثرات اسپاسم و اسپاستیسیته در ام اس کمک می‌کند.

باکلوفن اینتراتکال

گاهی برای بهبود اسپاستیسیته در ام اس از روش تزریق باکلوفن اینتراتکال استفاده می‌شود. در این روش یک پمپ کوچک توسط جراحی درون شکم کار گذاشته می شود تا از طریق یک لوله ریز (کاتتر) داروی باکلوفن را وارد فضای اطراف نخاع کند.

فنل

درمان با فنل فقط در صورتی که اسپاستیسیته در ام اس شدید بوده، به ساير روش هاي درماني پاسخ نداده باشد، انجام می شود. فنل هم به شیوه اینتراتکال وارد فضای اطراف نخاع می شود. تزریق فنل می تواند تا حد زیادی اسپاستیسیتی را در پاها کم کند، اما همچنین می تواند احساس پوست را کاهش دهد، بر عملکرد جنسی تأثیر بگذارد و عملکرد مثانه و روده را تغییر دهد.

عمل جراحی

برای کاهش اسپاستیسیته در ام اس به ندرت، و در صورتی که سایر درمان ها موثر واقع نشوند، جراحی انجام می‌شود. جراحی بیشتر در مواقعی انجام می‌شود که بیمار دچار کنتراکچر شده باشد. دو نوع جراحی وجود دارد:

• ریزوتومی: در این جراحی، جراح بخشی از عصب نخاعی را برش می‌دهد تا درد یا تنش عضلانی را کاهش دهد.
• رهاسازی تاندون یا تنوتومی: در این روش جراح تاندون هایی را که به طور خیلی محکم به ماهیچه وصل هستند، از آن جدا می‌کند. این کار بسته به سن، شدت اسپاستیسیته را کم می‌کند ولی ممکن است با گذشت دوباره لازم باشد که جراحی دیگری انجام شود.

منابع این مقاله از سایتهای زیر است:

https://mstrust.org.uk/a-z/spasticity-and-spasms

https://www.webmd.com/multiple-sclerosis/controlling-muscle-spasms-multiple-sclerosis