مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس نوعی اختلال پیشرونده دستگاه عصبی مرکزی است که می‌تواند افراد را در هر جنس و سنی، از جمله سن کودکی درگیر کند. علت ام اس در کودکان هنوز شناخته شده نیست، اما وجود پاره ای شرایط می‌تواند زمینه ابتلا به آن را فراهم کند. در صورتی که مایلید درباره ام اس کودکان، علل، علائم، تشخیص و درمان آن بیشتر بدانید، به خواندن ادامه دهید.
مولتیپل اسکلروزیس (MS)
ام اس یک بیماری خود ایمنی طولانی مدت است که در آن، پوشش میلین سلولهای عصبی توسط سیستم ایمنی بدن خود فرد مورد حمله قرار می‌گیرد. اگرچه ام اس می‌تواند برای هرکسی اتفاق بیفتد، اما بیشتر بزرگسالان را درگیر می‌کند و فقط 3 تا 5 درصد از افراد مبتلا به ام اس قبل از 16 سالگی، و کمتر از 1 درصد آنها قبل از 10 سالگی تشخیص داده می‌شوند. به ام اس تشخیص داده شده در کودکی یا نوجوانی، ام اس اطفال (POMS)، ام اس زودرس، یا ام اس جوانان نیز گفته می‌شود. حدود 98٪ موارد ام اس در کودکان از نوع عود کننده-بهبود یابنده است، در حالی‌که این میزان در بزرگسالان 84٪ است. در این نوع ام اس علائم می‌آیند و می‌روند، یا به عبارتی عود می‌کنند و بهبود می‌یابند. از بین رفتن علائم، به معنی پایان بیماری نیست، و بیماری هنوز قادر به پیشرفت است. به نظر می‌رسد عود در کودکان و نوجوانان بیشتر اتفاق می‌افتد، و اگرچه آنها سریعتر بهبود می‌یابند اما در معرض خطر بیشتری برای مشکلات شناختی هستند که می‌تواند بر امور تحصیلی آنها تأثیر بگذارد.
عوامل ایجاد کننده ام اس کودکان
به طور خلاصه، دقیقا معلوم نیست که چه عواملی باعث بیماری ام اس در کودکان می‌شوند. اما، تحقیقات انجام شده نشان داده است که موارد زیر خطر ابتلا را افزایش می‌دهند:
- قرار گرفتن در معرض سموم، مانند دود سیگار و آفت کش‌ها
- کمبود ویتامین D
- داشتن اضافه وزن
- مسائل ژنتیکی، به ویژه مسائل مرتبط با سیستم ایمنی بدن
- قرار گرفتن در معرض ویروس اپشتین بار (Epstein-Barr)، یا ابتلا به مونونوکلئوز
اولین علائم بیماری در کودکان متفاوت است. ممکن است بیماری پس از ابتلای کودک به اختلالات عصبی به نام آنسفالومیلیت حاد منتشر (ADEM) ایجاد شود. بیشتر اوقات، علائم ADEM شامل سردرد، گیجی، کما، تشنج، سفتی گردن، تب و بیحالی شدید، پس از چند هفته از بین می‌رود. اما برخی از کودکان بعد از آن با مشکلاتی مانند ام اس روبرو می‌شوند.
علائم ام اس در کودکان
بیشتر علائم ام اس در کودکان شبیه علائم آن در بزرگسالان است، و نوع علائم بستگی به این دارد که کدام ناحیه در مغز و نخاع تحت تأثیر قرار گرفته باشد. علائم ام اس غیر قابل پیش بینی و از فردی به فرد دیگر متفاوت است و می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- خستگی، ضعف، لرزش، مشکلات راه رفتن و تعادل
- تغییرات بینایی شامل درد هنگام حرکت دادن چشمها، تاربینی، دوبینی، کاهش بینایی
- اسپاسم و اسپاستیسیته عضلات
- سرگیجه، تغییرات حسی، گزگز، سوزن سوزن شدن یا بی‌حسی
- مشکلات مربوط به کنترل مثانه یا روده
- لکنت زبان
- حساسیت به گرما
تغییرات بینایی ام اس در کودکان شامل درد هنگام حرکت دادن چشمها، تاربینی، دوبینی، و کاهش بینایی است
اختلالات خلقی و مشکلات شناختی
ممکن است کودکان دچار تشنج و کمبود انرژی شوند که معمولا در بزرگسالان مبتلا به این بیماری اتفاق نمی‌افتد. بعلاوه، ام اس در کودکان معمولا با اختلالات خلقی همراه است که شایع ترین آنها افسردگی است و بروز اضطراب، اختلال هراس، افسردگی دو قطبی، و اختلال سازگاری نیز در آنها محتمل است. ام اس در کودکان بیشتر از بزرگسالان مشکلات شناختی ایجاد می‌کند. به طوری که تقریباً 30 درصد کودکان مبتلا به ام اس دارای اختلالات شناختی یا تفکر هستند که می‌تواند باعث تغییراتی در فرآیندهای زیر و در نتیجه، امور تحصیلی شود:
- حافظه
- تمرکز و دامنه توجه
- سرعت و هماهنگی در انجام وظایف
- پردازش اطلاعات
- عملکردهای اجرایی مانند برنامه ریزی، سازماندهی و تصمیم گیری
تشخیص ام اس در کودکان
پزشک از اطلاعات تاریخچه، معاینه و چندین آزمایش برای تأیید تشخیص ام اس و رد سایر علل احتمالی علائم استفاده می‌کند.همچنین، برای تشخیص، وی باید مدارک ام اس را در دو قسمت از سیستم عصبی مرکزی در دو زمان مختلف ببیند. آزمایشاتی که پزشک می‌تواند برای تشخیص ام اس در کودکان استفاده کند شامل موارد زیر است:
- ام آر آی (MRI): جهت مشاهده آسیب مغز و نخاع، و وجود التهاب در عصب بینایی (نوریت بینایی) استفاده می‌شود.
- گرفتن مایع مغزی نخاعی: در این روش، نمونه مایعی که مغز و نخاع را احاطه کرده، جمع آوری، و از نظر علائم ام اس بررسی می‌شود.
- پتانسیل‌های برانگیخته شده (Evoked potentials): این آزمایش نشان می‌دهد که سیگنالها با چه سرعتی از طریق اعصاب حرکت می‌کنند. در نوریت بینایی، سرعت این سیگنالها کند می‌شود.
- توموگرافی انسجام نوری (Optical coherence tomography): در این آزمایش از عصب بینایی عکس گرفته می‌شود تا میزان تحلیل رفتن آن مشاهده شود و برای بررسی نوریت بینایی بدون علائم مفید است.
- آزمایشات خون و ادرار: از این آزمایشات معمولا برای رد سایر بیماریهای که علائم مشابه دارند استفاده می‌شود.
| ستون مهره ها |
| مهره سوم کمری |
یکی از آزمایشات تشخیصی ام اس گرفتن مایع مغزی نخاعی است. تصویر فوق طرز قرار گرفتن بیمار هنگام آزمایش را نشان می‌دهد
درمان ام اس در کودکان
هیچ درمانی برای ام اس در کودکان وجود ندارد اما بسیاری از روشهای درمانی می‌توانند زندگی را برای کودکان مبتلا به این بیماری بهتر کنند. درمان مولتیپل اسکلروزیس برای افراد در هر سنی سه هدف اصلی دارد: درمان حملات، جلوگیری از حملات در آینده و تسکین علائم.
درمان حملات
داروهای کورتیکواستروئیدی (کورتونها) باعث کاهش التهاب در مغز و نخاع در هنگام حملات می‌شوند. معمولا متیل پردنیزولون (Solu medrol)، یک بار در روز، به مدت 3 تا 5 روز از طریق IV داده می‌شود. گاهی پزشک برای مدت کوتاهی پس از آن، قرص پردنیزون تجویز می‌کند. اگرچه اکثر کودکان به خوبی کورتیکواستروئیدها را تحمل می‌کنند، اما این داروها برای برخی عوارض جانبی شامل تغییرات خلقی و رفتاری، افزایش فشار خون و قند خون، و ناراحتی معده ایجاد می‌کنند. در صورت بروز این مشکلات، پزشک به درمان عوارض اقدام می‌کند. اگر کورتیکواستروئیدها به تنهایی به اندازه کافی کمک نکنند، پزشک ممکن است در مورد سایر روشهای درمانی از جمله ایمونوگلوبولین داخل وریدی (IVIG) و تبادل پلاسما تصمیم بگیرد.
جلوگیری از حملات
کورتیکواستروئیدها می‌توانند حملات ام اس در کودکان را کاهش دهند، اما از آنها جلوگیری نمی‌کنند و برای این منظور انواع دیگر داروها تجویز می‌شود. این داروها تعداد حملات را کاهش می‌دهند و باعث می‌شوند بیماری با سرعت آهسته تری پیشرفت کند. FDA داروهای ام اس را برای افراد زیر 18 سال تأیید نکرده است، اما پزشکان از برخی از آنها، با دوز متفاوت از بزرگسالان، برای معالجه کودکان مبتلا استفاده می‌کنند. داروهایی که برای کودکان مبتلا به ام اس به کار می‌روند عبارتند از:
- اینترفرون بتا – 1 آ (سینووکس)
- اینترفرون بتا -1ب (بتاسرون)
- گلاتیرامر استات (کوپاکسون)
این داروها به صورت تزریق عضلانی یا زیر پوستی دریافت می‌شوند. نوجوانان ممکن است بتوانند خودشان تزریق ها را انجام دهند. پزشکان با این داروها علائم خاص ام اس مانند اسپاسم عضلات، خستگی، و افسردگی را نیز درمان می‌کنند. پزشک معمولا داروها را با دوز کم شروع می‌کند و به تدریج افزایش می‌دهد تا عوارض جانبی را کاهش دهد. داروهای دیگری نیز برای تسکین برخی از عوارض جانبی وجود دارد.
درمان علائم
علائمی مانند خستگی، بی‌حسی، گزگز، سفتی عضلات، و افسردگی ممکن است پس از حمله کاملاً برطرف نشود. اما روشهای درمانی زیادی برای کمک به تسکین آنها وجود دارد، از جمله فیزیوتراپی و کاردرمانی، مشاوره و داروها. باید توجه داشت که همه علامتهای کودک ممکن است نتیجه بیماری ام اس نباشد. چون کودکان مبتلا به ام اس هم مانند سایر کودکان می‌توانند به بیماریهای رایج کودکان مبتلا شوند. تب یا عفونت می‌تواند علائم ام اس را برای مدتی بدتر کند، اما علائم معمولاً با کنترل تب یا عفونت، بهتر می‌شوند.
توصیه های رژیم غذایی برای ام اس در کودکان
رژیم خاصی برای ام اس در کودکان وجود ندارد، اما پیروی از یک رژیم غذایی ناسالم با میزان بالاتر عود در کودکان مبتلا به ام اس ارتباط دارد. منظور از رژیم غذایی ناسالم استفاده مکرر از چربیهای اشباع شده، قند، غذاهای فوق العاده فرآوری شده، غلات تصفیه شده، و نمک بیش از حد است. توصیه می‌شود افراد مبتلا به ام اس حتماً مقادیر کافی میوه و سبزیجات مصرف کنند و از منابع غذایی حاوی امگا-3 ، آهن، و ویتامین D استفاده کنند. پیروی از یک سبک زندگی سالم، تغذیه متعادل، ورزش سالم و منظم، و داشتن خواب کافی می‌تواند به جلوگیری از پیشرفت بیماری کمک کند.
ملاحظات خاص و چالش‌های اجتماعی
بیماری ام اس در کودکان می‌تواند چالش‌های عاطفی و اجتماعی ایجاد کند. زندگی با یک بیماری مزمن جدی ممکن است بر تصویر کودک از خود، اعتماد به نفس، عملکرد درسی، دوستی و روابط با دیگران، زندگی اجتماعی، رفتار و اخلاق کودک، و افکار وی در مورد آینده تأثیر منفی داشته باشد. مهم است که کودک مبتلا به ام اس به مشاوران مدرسه، درمانگران و سایر افراد و منابع کمکی دسترسی داشته باشد تا بتواند برای کنار آمدن با چالش‌های موجود از آنها کمک بگیرد.
امید به زندگی و چشم انداز کودکان و نوجوانان مبتلا به ام اس
ام اس در هر سنی که شروع شود، یک بیماری مزمن و پیشرونده است. اما کشنده نیست و معمولاً امید به زندگی را پایین نمی‌آورد. ام اس در کودکان غالبا از نوع عود‌کننده – بهبود‌یابنده است و با سرعت کمتری پیشرفت می‌کند و اختلالات قابل توجه آن حدود 10 سال دیرتر از بزرگسالی ایجاد می‌شود. اما با این حال، کودکان معمولاً 10 سال زودتر به کمک دائمی نیاز پیدا می‌کنند. طی چند سال اول پس از تشخیص، عود بیماری در کودکان از بزرگسالان بیشتر است، اما سریعتر از ام اس بزرگسالان بهبود می‌یابد. بیماری ام اس اطفال قابل درمان و پیشگیری نیست، اما با درمان علائم، رفع چالش‌های عاطفی و اجتماعی و حفظ سبک زندگی سالم، حفظ کیفیت زندگی امکان‌پذیر است. ام اس در کودکان بر عملکرد شناختی آنها تأثیر می‌گذارد. خوب است کودکان یا نوجوانان مبتلا به ام اس آزمایش عصب روانشناختی را انجام دهند، تا به عنوان پایه ای برای یادآوری باشد و به تیم درمانی کمک کند تا بتوانند برای بهبود رویکردهای آموزشی با مدارس همکاری کنند.
