با مشکلات بینایی در ام اس بیشتر آشنا شویم

مشکلات بینایی در ام اس به دلیل تخریب پوشش سلول های عصبی مرتبط با چشم اتفاق می افتد و امری رایج است. بسیاری از این علائم بدون درمان خود به خود برطرف می‌شوند و پیش آگهی کلی درمان آنها امید بخش است. اما با این حال، در صورت پیشرفت بیماری، مشکلات بینایی نیز بدتر می شوند. تشخیص و درمان به موقع در کاهش شدت علائم اهمیت زیادی دارد.

بیماری ام اس و مشکلات بینایی

مولتیپل اسکلروزیس یا به اختصار ام اس (MS)، یک بیماری عصبی پیشرونده است که در آن سلولهای عصبی به اشتباه، مورد حمله سیستم ایمنی بدن قرار می‌گیرند. این رویداد به پوشش محافظ این سلولها، یعنی غلاف میلین آسیب می‌رساند و با ایجاد ضایعات دائمی در اعصاب سیستم اعصاب مرکزی (CNS) منجر به بروز علائم مختلفی می‌شود. علائم مشخص ام اس ضعف یا بی‌حسی اندام‌ها، لرزش، اختلال در راه رفتن، اسپاسم و اسپاستیسیته، سوزن سوزن شدن بدن، و اختلالات بینایی است. اگرچه، بیماری ام اس بر هر فرد به گونه متفاوتی تأثیر می‌گذارد، ولی مشکلات بینایی غالبا اولین علائمی هستند که بیماران تجربه می‌کنند. تغییرات بینایی در کیفیت زندگی افراد مبتلا به ام اس تاثیر زیادی دارد و برای کند کردن پیشرفت آن درمان‌های مختلفی وجود دارد. در این مقاله، گزینه‌های درمانی، و راههای پیشگیری از این مشکلات مورد بررسی قرار می‌گیرند.

مشکلات بینایی در ام اس

بیشتر مبتلایان به ام اس در برهه ای از بیماری مشکلات چشمی را تجربه می‌کنند. مشکلات بینایی در ام اس ممکن است یک چشم یا هر دو چشم را متاثر کنند. این مشکلات ممکن است ابتدا حمله کنند و بعد از بین بروند، یا ممکن است تا مدت‌های مدید باقی بمانند. در صورتی که بیمار مبتلا به ام اس از اختلالات بینایی که ممکن است تجربه کند، آگاه شود، بهتر می‌تواند خود را برای کنار آمدن با آنها آماده کند. خوشبختانه، پیش آگهی بهبودی از مشکلات بینایی مرتبط با ام اس خوب و امید‌بخش است.

انواع مشکلات بینایی

نوریت بینایی (Optic neuritis)

یک مشکل بینایی شایع در ام اس، التهاب عصب بینایی است که به آن نوریت بینایی گفته می‌شود. هفتاد درصد افراد مبتلا حداقل یک بار نوریت بینایی را تجربه می‌کنند. نوریت معمولاً در یک چشم اتفاق می‌افتد و ممکن است مدتی بعد در چشم دیگر تجربه شود. نوریت می‌تواند باعث درد همراه با حرکت چشم، تاری دید، دید کم نور و غیر واضح، یا بدون رنگ شود (به عنوان مثال، رنگ قرمز ممکن است رنگ پریده یا خاکستری به نظر برسد).

همچنین در نوریت ممکن است یک لکه تیره در مرکز میدان بینایی ایجاد شود (scotoma)، بدون اینکه بینایی محیطی تحت تأثیر قرار گیرد. نوریت بینایی، ممکن است با از دست دادن بینایی همراه باشد، اما در بیشتر موارد، بینایی برمی‌گردد.

شش ماه پس از یک دوره حاد نوریت، بینایی طبیعی خود را باز می‌یابند. با پیشرفت بیماری، دمیلیناسیون (تخریب پوشش میلین) شدید و مزمن می‌شود و به همراه آن علائم نیز بدتر می‌شوند و ممکن است کاملاً به حالت طبیعی برنگردند.

دیپلوپیا (Diplopia)

دوبینی یا دید دوتایی هنگامی اتفاق می‌افتد که عصب‌های کنترل کننده حرکت عضلات چشم در ساقه مغز ملتهب یا آسیب دیده باشند. در شرایط طبیعی عضلات به صورت هماهنگ کار می‌کنند، اما در دوبینی ممکن است عضلات یک طرف در اثر آسیب ضعیف شده، با حرکات چشم دیگر هماهنگ نشوند. در این وضعیت به جای ارسال دو تصویر یکسان، چشم ها دو تصویر مختلف به مغز می‌فرستند و آن را گیج می‌کنند و در نتیجه، دو تصویر کنار هم، یا یک تصویر روی دیگری ایجاد می‌شود. دیپلوپیا ممکن است فقط هنگام نگاه کردن به جهات خاص، مانند مستقیم، روبرو، یا پهلو رخ دهد. دوبینی می‌تواند باعث حالت تهوع یا سرگیجه شود و تعادل فرد را تحت تأثیر قرار دهد. دیپلوپیا گاهی موقتی است و بدون درمان برطرف می‌شود، ولی در صورت پیشرفت بیماری می‌تواند ماندگار شود.

فقط هنگام نگاه کردن به جهات خاص، مانند مستقیم، روبرو، یا پهلو رخ دهد. دوبینی می‌تواند باعث حالت تهوع یا سرگیجه شود و تعادل فرد را تحت تأثیر قرار دهد. دیپلوپیا گاهی موقتی است و بدون درمان برطرف می‌شود، ولی در صورت پیشرفت بیماری می‌تواند ماندگار شود.

نیستاگموس (Nystagmus)

نیستاگموس حرکت غیر‌ارادی و کنترل نشده چشم است که گاهی می‌تواند دید را مختل کند. این اختلال غالباً در اثر حمله بیماری به گوش داخلی یا مخچه (مرکز هماهنگی مغز)، ایجاد می‌شود. حرکات معمولاً ریتمیک و سریع هستند و منجر به احساس تکان یا پرش در چشم می‌شوند. حرکات ممکن است در جهت بالا به پایین، به طرفین یا چرخشی باشند و در یک یا دو چشم اتفاق بیفتند. نیستاگموس که با عنوان “چشم‌های رقصنده” نیز نامیده می‌شود، ممکن است هنگام نگریستن به جلو یا هنگام حرکت چشم ایجاد شود. نیستاگموس می‌تواند مزمن باشد و یا هنگام عود بیماری رخ دهد و علائم آن پس از فعالیت های خاصی بدتر می‌شود. شدت نیستاگموس از خفیف تا شدید، در حدی که بینایی را مختل می‌کند، متغیر است.

نابینایی

هرچه بیماری شدیدتر شود، علائم مشکلات بینایی در ام اس نیز شدت می‌یابد. در مراحل پیشرفته، ام اس با از بین بردن پوشش میلین اعصاب بینایی، می‌تواند منجر به کوری جزئی یا کامل در یک یا هر دو چشم شود.

علل ایجاد مشکلات بینایی  چیست؟

به طور کلی، مشکلات بینایی در ام اس در اثر آسیب عصب بینایی، یا هماهنگی ضعیف بین عضلات چشم ایجاد می‌شوند. بسته به اینکه کدام عصب آسیب دیده باشد، نوع علائمی که فرد تجربه می‌کند متفاوت است. بجز خود بیماری، عوامل دیگری نیز در بروز این مشکلات موثرند که بعضی از آنها عبارتند از:

• مصرف برخی از داروها
• عفونت های ویروسی یا باکتریایی، مانند بیماری لایم (Lyme disease)، اوریون، یا سرخک
• سایر بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس یا سارکوئیدوز

عوامل خطر مشکلات بینایی در ام اس

شواهدی وجود دارد که نشان میدهد برخی از افراد بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به مشکلات بینایی در ام اس قرار دارند. از آن جمله، میتوان به افرادی اشاره کرد که:
• سیگار میکشند
• سطح ویتامین D در بدن آنها پایین است
• به عفونت ویروس Epstein-Barr مبتلا شدهاند
البته، افزایش خطر به این معنی نیست که این عوامل مستقیماً باعث بروز مشکلات بینایی در ام اس میشوند.

تشخیص مشکلات بینایی در ام اس

برای تشخیص مشکلات چشمی مرتبط با ام اس، حتی در افرادی که از قبل میدانند به ام اس مبتلا هستند، پزشک باید ابتدا سایر موارد را رد کند. آزمایشاتی که بدین منظور توصیه میشود، امکان دستیابی به درمان درست را فراهم میکند و میتواند شامل موارد زیر باشد:
• آزمایش بینایی توسط چشم پزشک، افتالموسکوپی
• آزمایش خون
• آزمایشات تصویربرداری، مانند اسکن MRI
• تست پاسخ برانگیخته بصری (visual evoked response test)
• تست لومبار پانکچر یا LP (lumbar puncture)

درمان مشکلات بینایی در ام اس

بیشتر مشکلات بینایی در ام اس نهایتا خود به خود بهبود مییابند. برای مشکلات شدیدتر از روشهای مختلف درمانی استفاده میشود. گزینههای درمانی به علائم، شدت بیماری و سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. درمانهای معمول عبارتند از:

بستن یکی از چشمها (استفاده از Eye patch)

از این روش بیشتر در موارد دوبینی استفاده میشود و شامل پوشاندن یکی از چشم هاست. با این کار، یکی از تصاویر ارسالی به مغز حذف میشود تا به رفع دوبینی و کاهش تهوع و سرگیجه کمک کند. اما بستن چشم برای استفاده طولانی مدت توصیه نمیشود زیرا بر توانایی مغز در اصلاح مشکل تأثیر میگذارد.

استفاده از عینک مخصوص

استفاده از عینک هایی که دارای لنزهای منشوری هستند نیز، می‌تواند برای تخفیف مشکل دوبینی مداوم مفید باشد.

تزریق استروئید

تزریق کورتیکواستروئیدها یا استفاده از قرص‌های خوراکی این ترکیبات، به منظور به تاخیر انداختن حمله بعدی دمیلیناسیون صورت می‌گیرد. تزریق هر دوره استروئید در یک تا پنج روز انجام می‌شود و می‌تواند در کاهش نوریت و دوبینی موثر باشد. متیل پردنیزولون وریدی (IVMP) طی سه روز تجویز می‌شود.

سایر داروها

گاهی پزشک جهت کاهش مشکلات بینایی ام اس داروهای دیگری نیز تجویز می‌کند. مثلا استفاده از کلونازپام (کلونوپین)، باکلوفن و گاباپنتین (به صورت خارج از برچسب یا off-label) ممکن است به کاهش حرکات غیر ارادی و تند چشم، و احساس تاب خوردن یا پرش ناشی از نیستاگموس کمک کند. البته این داروها نمی‌توانند در همه موارد موثر باشند.

آنتی هیستامین

بعضی مطالعات نشان داده اند که نوعی آنتی هیستامین (clemastine fumarate) ممکن است آسیب‌های چشمی ام اس را معکوس کند. فرض بر این است که آنتی هیستامین ممکن است در ترمیم پوشش میلین در بیمارانی که درگیر دمیلیناسیون مزمن هستند موثر باشد. گرچه تایید این فرض نیاز به بررسی‌های بیشتری دارد، اما امیدوار کننده است.

پیشگیری از مشکلات بینایی در ام اس

اگرچه نمی‌توان به طور کامل از مشکلات بینایی در ام اس پیشگیری کرد، اما می‌توان در کاهش احتمال وقوع آن اقدام کرد. رعایت توصیه‌های زیر می‌تواند به کنترل اختلالات چشمی و کاهش علائم کمک کند:

• استراحت دادن منظم به چشم ها در طول روز و استفاده از عینک های منشوری توسط افرادی که مستعد حمله عوارض چشمی هستند.
• پرهیز از عوامل محرک، یعنی علائمی مانند خستگی، کمبود خواب، گرما یا سرمای بیش از حد، و استرس که می‌توانند عوارض چشمی ام اس نظیر نیستاگموس و تاری دید را تشدید کنند.